Альцгеймерийн өвчний улмаас тархи устах үйл явцыг удаашруулдаг эмийг анх удаа гарган авсан нь анагаах ухаанд гарсан “хувьсгал” мөн хэмээн эрдэмтэд дүгнэж байна. Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, түүнийг илааршуулах эмийг гарган авах судалгааны ажлууд хэдэн арван жилийн турш хийгдсээр байгаа боловч өнөөдрийг хүртэл үр дүнд хүрсэн нь үгүй. Харин хэдхэн хоногийн өмнө судалгаанд огцом эргэлт гарснаар зөнөгрөх өвчний хамгийн түгээмэл хэлбэр болох Альцгеймерийн өвчнийг эмчлэх эмийг гарган авах шинэ эрин үе ирснийг зарлан тунхаглалаа. Гэхдээ “леканемаб” гэдэг нэртэй шинэ эмийн үйлчлэл нь хэсэгчилсэн байдлаар илрэх ба түүний үр дүнгийн талаар одоохондоо маргаан дагуулж байна. Түүнээс гадна, уг эм өвчний эхний үе шатанд л үйлчлэх бөгөөд оношилгооны салбарт эргэлт гараагүй нөхцөлд ихэнх өвчтөнд үр дүнгээ өгөхгүй.
Эмийн үйлчлэх зарчим
Леканемаб нь Альцгеймерийн өвчний үед тархинд хуримтлагддаг бета-амилоид хэмээх уургийн массанд нөлөөлдөг эм юм. Леканемаб – энэ бол вирусууд ба бактериудын эсрэг тэмцэхийн тулд хүний биемахбодийн ялгаруулдаг эсрэг биеттэй төстэй эсрэг биет юм. Уг эсрэг биет нь “тархийг амилоидоос цэвэрлэ” гэсэн дохиог дархлааны системд өгдөг байна. Амилоид гэдэг нь тархины нейронууд хоорондын завсруудад хуримтлагдаж өвөрмөц маягийн товруунууд үүсгэдэг уураг бөгөөд товруунууд нь Альцгеймерийн өвчний онцлох шинж тэмдэг болдог. Өргөн хүрээтэй туршилтанд Альцгеймерийн өвчний эхний үе шатанд байгаа 1795 хүн оролцож, дээрх эмийг 2 долоо хоног тутамд хэрэглэж байв.
Уг өвчнийг эмчлэх аргыг олох гэж эрдэмтэд олон жилийн турш хичээсэн боловч бүтэлгүйтсээр байсан тул леканемаб эмийг гарган авсныг “ялалт” гэж үнэлэхээс өөр аргагүй. Тухайлбал, Alzheimer's Research UK гэдэг буяны байгууллагын удирдлага “шийдвэрлэх ач холбогдолтой чухал нээлт” гэж үнэлсэн байна. Амилоидтой тэмцэх санааг 30 жилийн өмнө анх дэвшүүлж байсан, дэлхийн нэртэй судлаачдын нэг болох профессор Жон Харди хэлэхдээ “Альцгеймерийн өвчнийг эмчлэх эхлэл тавигдсаныг бид бүхэн харлаа” гэжээ. Эдинбургийн их сургуулийн профессор Тара Спайрс-Жонс хэлэхдээ “олон жилийн туршид бидний хийсэн судалгааны ажлууд 100 хувь бүтэлгүйтэж байсан бол шинэ эмийг гарган авсан нь үнэхээр том үйл явдал мөн” гэлээ.
Өнөөдрийн байдлаар зөвхөн шинж тэмдгүүдийг арилгах зориулалттай эмүүдийг өвчтөнд өгч байгаа бөгөөд тэдгээрийн аль нь ч өвчний явцыг удаашруулж чадахгүй байгаа юм.
Сан-Франциско хотод болсон Clinical Trials on Alzheimer's Disease бага хуралд танилцуулсан судалгааны ажлын үр дүнгүүдийг харвал леканемабыг “хуурамч эм” гэж үзэх үндэслэл алга. New England Journal of Medicine сэтгүүлд бичсэнээр, Альцгеймерийн өвчин тархинд нөлөөлсөөр байсан хэдий ч 18 сарын турш үргэлжиилсэн эмчилгээний үр дүнд өвчний явц 25 хувиар удааширсан байна. АНУ-ын зохицуулагч агентлагууд судалгааны үр дүнтэй танилцаж байгаа бөгөөд леканемаб эмийг өргөн хэрэглээнд гаргах эсэхийг удахгүй шийдэх ёстой. Эмийг гарган авсан Eisai, Biogen гэдэг эм үйлдвэрлэгч хоёр компани ирэх онд бусад улсын зохих байгууллагуудаас уг эмийг хэрэглэх зөвшөөрлийг авахаар төлөвлөж байна.
Өдгөө 78 настай Их Британийн иргэн Дэвид Эссам олон улсын клиник туршилтад оролцжээ.
Тэрбээр урьд нь мужаанаар ажиллаж байсан бөгөөд Альцгеймерийн өвчин туссаны улмаас ажлаа хийж чадахгүйд хүрчээ. Учир нь, шүүгээг хэрхэн угсрах, багаж хэрэглэлээ хэрхэн ашиглах вэ гэдгээ Дэвид ор тас мартсан байна. Тэрбээр ердийн цагны нүүрэн дээрх тоогоор цаг хэд болж буйг тодорхойлж чаддаггүй тул электрон цаг зүүхээс аргагүйд хүрчээ. Харин түүний эхнэр Шерил-ийн ярьснаар, Дэвид леканемаб эмийн клиник туршилтад оролцсон нь түүний гэр бүлд итгэл найдварын гэрэл гэгээг авчирсан гэнэ. Өдгөө дэлхий дээр 55 сая гаруй Альцгеймерийн өвчнөөр шаналж байгаа бөгөөд 2050 он гэхэд энэ тоо 139 саяд хүрнэ гэсэн таамаглал бий.
Нөхцөл байдал өөрчлөгдөх үү?
Леканемаб эмийг гарган авснаар бодит амьдрал дээр нөхцөл байдал хэрхэн өөрчлөгдөх вэ гэдэг талаар эмч нар, эрдэмтэд мэтгэлцсээр байна. Өвчтөнд илэрч буй шинж тэмдгүүдийг судалсны үндсэн дээр тухайн эмийн үйлчлэлийг тодорхойлсноор шинэ эм өвчтөний биеийн байдал муудах явцыг удаашруулсан болохыг баталжээ. Үүний тулд 18 баллын шатлалыг хэрэглэж, биеийн байдал хэвийн байхаас эхлээд хүнд хэлбэрийн тэнэгрэх өвчинд автах хүртэлх үе шатуудад илрэх шинж тэмдгүүдийг нарийвчлан судалсан байна. Шинэ эмийг хэрэглэсний дараа хүмүүсийн биеийн байдал дунджаар 0,45 баллаар сайжирчээ. Энэ бол нэлээд доогуур үзүүлэлт гэдгийг профессор Спайрс-Жонс хүлээн зөвшөөрсөн хэдий ч уг эмийг хэрэглэх нь зүйтэй гэж үзэж байна.
Alzheimer's Research UK хүрээлэнгийн доктор Сьюзан Кольхас-ын үзэж байгаагаар, шинэ эмийн үр дүн нь тааруухан байгаа ч гэсэн энэ бол зөвхөн эхлэл, дараагийн үеийн эмийн үр дүн хамаагүй илүү байх учиртай. Үүний зэрэгцээ, леканемаб эмэнд гаж нөлөөнүүд ч илэрч байгаа ажээ.
Тухайлбал, өвчтөний тархины зургийг харвал, туршилтанд оролцогчдын 17 хувьд нь тархинд цус хурах, 13 хувьд нь тархины хаван илэрсэн бол 7 хувь нь гаж нөлөөний улмаас эмийг хэрэглэхээ зогсоосон байна. Тэгэхээр клиник туршилт бүрэн дууссаны дараа ямар үр дүн гарах вэ гэсэн асуултанд хариулт өгөх боломжгүй юм.
Өвчтөнүүд таних мэдэхүйн чадвараа бага зэргээр алдах шинж тэмдгүүд илэрснээс хойш дунджаар 6 жилийн хугацаанд бусдын асрамжгүйгээр бие даан амьдарч чаддаг. Өөрөөр хэлбэл, дээр дурдсанчлан танин мэдэхүйн чадвар доройтох хугацааг 25 хувиар удаашруулж чадвал өвчтөнүүд дахиад 19 сарын турш бие даан амьдрах чадвартай болно гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр, өвчний явцыг удаашруулдаг эмнүүдийг гарган авлаа гэхэд үүнийг дагаад өөр нэгэн асуудал босч ирнэ. Эрүүл мэндийн байгууллагууд тэдгээр эмийг хэрэглэхэд бэлэн үү?
Эрт оношлох нь яагаад чухал вэ?
Өвчний эрт үе шатанд, тархинд ноцтой гэмтэл учраагүй байгаа тэр үед эмийг хэрэглэж эхлэх нь илүү үр дүнтэй. Гэтэл ой санамж муудсан гэх шалтгаанаар эмчид хандаж буй ихэнх хүмүүсийн хувьд өвчний явц хожуу үе шатанд орчихсон байдаг ажээ. Леканемаб эмийг үр дүнтэйгээр хэрэглэх гол нөхцөл бол ой санамж муудахтай холбоотой анхны шинж тэмдгүүд илрэнгүүт эмчид хандах, ингэснээр эмч нар Альцгеймерийн өвчний эсвэл тэнэгрэл өвчний бусад хэлбэр үүссэн эсэхийг тодорхойлохын тулд амилоидын шинжилгээ буюу тархины зураг болон тархи-нугасны шингэний шинжилгээ авна. Одоогийн байдлаар, тэнэгрэл өвчтэй хүмүүсийн 1-2 хувь нь ийм шинжилгээнд хамрагдаж байна.
Доктор Култхардын ярьснаар, томоохон эмнэлгүүдийн ойролцоо амьдардаг, эсвэл хувийн эмнэлгээр үйлчлүүлдэг, хувийн эмчтэй хүмүүст л шинэ эм үр дүнгээ өгөх боломжтой ажээ. Ташрамд дурдахад, амилоид бол Альцгеймерийн өвчний улмаас тархи гэмтсэн эсэхийг тодорхойлдог нарийн төвөгтэй зураглалын зөвхөн нэг л хэсэг юм. Дархлааны тогтолцоо, үрэвслийн явц, мөн тархины эсүүд үхэжиж буй хэсэгт илэрдэг тау хэмээх хорт уураг гэх мэт олон хүчин зүйлс Альцгеймерийн өвчний явцад нөлөөлж байдаг. Тэгэхээр цаашдаа туршилт судалгааг чухам энэ чиглэлд явуулах нь зүйтэй гэж профессор Спайрс-Жонс үзэж байна.
“Асуудлыг хангалттай хэмжээнд ойлгож мэдрэх босгон дээр бид ирээд байна. 10 жилийн дараа гэхэд нөхцөл байдлыг сайн тал руу нь эргүүлж чадах зүйл бий болох ёстой” гэж тэрбээр нэмж хэллээ.
Alzheimer's Society буяны байгууллагын захирал Кейт Ли тэнэгрэл өвчинтэй тэмцэх 10 жилийн стратегийн төлөвлөгөөг боловсруулахыг Их Британийн засгийн газарт хандан уриалжээ. Түүний ярьснаар, тэнэгрэл өвчинд хэдийнэ нэрвэгдсэн хүмүүст леканемаб эм төдийлөн тус нэмэр болохгүй, харин ирээдүй хойч үеийнхний хувьд нөхцөл байдлыг бодитойгоор өөрчилж чадна.
Б.АдъяахүүЭх сурвалж: https://www.bbc.com/news/health-63749586; https://www.bbc.com/russian/news-63808546
