Ж.Чинбүрэн: Хавдар аль хэсэгт байгаагаас хамаарч нойр булчирхайн өвдөлт, шинж тэмдэг өөрөөр илэрдэг

“Нойр булчирхайн хорт хавдар” сэдвээр Монгол-Япон улсын эмч нарын хамтарсан дөрөв дахь удаагийн форум боллоо. Форумд Эрүүл мэндийн сайд, УИХ-ын гишүүн, Япон улсын Элчин сайд болон бусад албаны хүмүүс оролцлоо. Ингээд тус форумын завсарлагаанаар УИХ-ын гишүүн, Хавдар судлалын төвийн хавдар судлаач эмч Ж.Чинбүрэнтэй нойр булчирхайн хорт хавдар өвчний талаар ярилцлаа.

-Нойр булчирхайн хорт хавдрын үед ямар шинж тэмдгүүд илэрдэг вэ?

-Нойр булчирхай бол ходоод, бүдүүн гэдэс зэрэг олон эрхтний ард байрладаг эрхтэн. Шинж тэмдгийг нь мэдэхэд их хэцүү. Ихэнх нь хожуу үедээ нь оношлогддог. Ягаад гэхээр шинж тэмдэг нь бүдэг байдаг, андуурагддаг. Жишээ нь хүмүүс аюулхайн ард өвдөхөөр ходоод өвдөж байна гэж бодоод, тоохгүй байх нь их байдаг. Эсвэл шарлалт өгнө. Яагаад гэхээр цөсний зам, нойр булчирхай, нарийн гэдэс зэрэг эрхтнүүд нэг газар уулздаг учраас тэнд бөглөрөл үүсэж шарладаг. Эсвэл турж эцнэ. Эдгээр шинж тэмдгүүд илрэхэд голдуу хожуу үедээ орчихсон байдаг. Тийм учраас эрт илрүүлгийн шинжилгээг санамсаргүй байдлаар, ямар нэгэн шинж тэмдэг илрээгүй үед үзүүлэх нь чухал. Сая хэлсэнчлэн аюулхай орчим байнга өвдөөд, ходоод дурандаад зүгээр байхад ч өвдөөд байвал үзүүлэх хэрэгтэй. Эсвэл хоол идээд гүйлгэх, нойр булчирхайн үрэвслийн үеийнх шиг шинж тэмдэг илрэх, шалтгаангүй тураад байвал заавал үзүүлэх шаардлагатай. Үзүүлнэ гэдэг нь эмч дарж тэмтрээд, эхогоор харахыг хэлэхгүй. Хамгийн сайн оношилгооны арга нь MRI, сити. Энэ хоёрын аль нэгээр нь буюу компьютер томограф, эсвэл соронзон томографын шинжилгээгээр илрүүлэх боломжтой.

-Хавдрын үе шатыг хэрхэн ангилдаг вэ?

-Нойр булчирхайн хорт хавдар бол бусад бүх хорт хавдартай адил дөрвөн үе шаттай. Нэгдүгээр үе эрт үедээ, хоёрдугаар үе эрт үеийн дунд үед, гурав дөрөвдүгээр үе бол хожуу үе гэж оношлогддог. Гурав, дөрөвдүгээр үедээ байгаа, нойр булчирхайн яг ард байрладаг венийн судас болон гэдэсний чацархайн венийн судас руу хавдар орсон тохиолдолд эмчилж болдог. Хими эмчилгээ, мэс заслын эмчилгээг хавсраад хийвэл хожуу үедээ эдгэрэх, амьдрах хугацааг уртасгах боломж байдаг гэх чухал лекцийг өнөөдөр сонсож байна.

-Нойр булчирхайн хорт хавдар үүсэхэд ямар хүчин зүйлс нөлөөлдөг вэ?

-Жишээ нь, элэгний хорт хавдрын шалтгаан нь тодорхой байдаг. Элэгний В, C вирус, цөөн тохиолдолд архи хэтрүүлэн хэрэглэснээр элэг өөхөлж, элэг хатуурах зэрэг шалтгаан байдаг. Тэгвэл нойр булчирхайн хорт хавдрын шалтгаан энэ шүү гээд хэлэх шалтгаан байхгүй. Харин нөлөөлөх хүчин зүйлс гэж байдаг. Нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн хамгийн эхэнд тамхи орно. Мөн саяны лекцээр японы эмч кофе нөлөөлдөг, гэхдээ үүнийг бүрэн нотолж чадаагүй гэдгийг хэлж байна.

-Дам тамхидалтад өртөх нь нойр булчирхайн хорт хавдраар өвдөх боломжтой юу?

-Өдөр болгон тамхи татаж байгаа хүний хажууд байгаад байвал удаан хугацааны дараа буюу 15, 20 жил үргэлжилбэл нөлөөлөх боломжтой.

-Манай улсад нойр булчирхайн хорт хавдрын тохиолдол хэр их бүртгэгддэг вэ?

-Монгол Улс 3,5 сая хүн амтай. Жилдээ оношлогдож байгаа нь 150 орчим байна. Жилд бүртгэгдэг хорт хавдрыг тоо бодитой ихсээгүй байна. Ер нь нойр булчирхайн хорт хавдар төдийлөн элбэг тохиолддог хавдар биш. Өнөөдөр Монгол Улсад хамгийн их бүртгэгдэж байгаа хавдар бол элэгний хавдар. Үүний дараа ходоод, улаан хоолой, умайн хүзүү, уушгины хавдар ордог. Өндөр хөгжилтэй орнуудад бол өвчлөлийн зураг нь өөр. Тухайлбал Япончууд шиг 80, 90 насалдаг хүмүүст илүү их тохиолдож байгаа өвчин бол бүдүүн, шулуун гэдэс, түрүү булчирхайн хавдар байдаг. Хүн хөгшрөх тусам хорт хавдраар өвчлөх магадлал ихэсдэг. Манай улсын хүн амын дундаж наслалт Япон шиг хэмжээнд хүрээгүй, дундаж наслалт дөнгөж 73 учраас өвчлөлийн хувьд шалтгаан тодорхой хүчин зүйлүүд нөлөөлсөн хавдрууд элбэг тохиолддог. Тийм учраас нойр булчирхай бол Монголд их бүртгэгддэг хавдар гэж хэлэхэд зохимжгүй. Зонхилон тохиолддог хаврын эхний 10-д дөнгөж орж байгаа. Гэхдээ амь насанд хүрэх аюултай. Эмчилгээ нь асар их өртөг зардалтай байдаг учраас онцгой анхаарах ёстой. Дээрээс нь нойр булчирхайн хорт хавдрын мэс засал бол хэвлийн хөндийн хамгийн хүнд хагалгаа. Элэг шилжүүлэн суулгахаас ч хэцүү хагалгаанд тооцогддог. Олон эрхтний ард, төвөгтэй байрлалд байдаг учраас хагалгаа нь маш хүнд, мэс заслын эмчээс асар их ур чадвар шаарддаг хагалгаа болдог.

-Нойр булчирхайн үрэвсэлтэй удаан хугацаанд явах, эсвэл хүндрэхээр хорт хавдар болох боломжтой юу?

-Тэр батлагдаагүй. Гэхдээ нойр булчирхайн үрэвсэл маш ноцтой. Архи их хэрэглэх, дээрээс нь манайх шиг баяр наадам их тэмдэглэдэг хүмүүс зуны цагт баяр наадмаар хорхог иднэ, дээрээс нь архи ууна, хүйтэн зүйл уугаад нойр булчирхайг асар их цочроодог. Ингэснээр нойр булчирхай хайлж, амь насанд ч хүрэх аюултай. Нойр булчирхайн үрэвсэл бол эрүүл мэндийн ноцтой асуудал мөн. Гэхдээ үрэвслээс болж шууд хавдар болно гэх нотолгоо байхгүй.

-Хавдрын байршил нь шинж тэмдэгтээ нөлөөлж болдог гэдэг. Энэ хэр үнэн бэ?

-Үнэн. Нойр булчирхай бол дэгээ хэлбэртэй, жижигхэн эрхтэн. Толгой хэсэгт нь хавдар байвал хамгийн түрүүнд шарлалтын шинж тэмдэг илэрдэг. Дунд хэсэгтээ байвал аюулхайн араар өвдөнө. Сүүл хэсэгтэй байвал нурууны зүүн араар өвдөх шинж тэмдэг илэрдэг. Хүмүүс түүнийг нь “минийх угаасаа л ингэж өвддөг юм, гайгүй” гэж бодоод хайхардаггүй нь бурууддаг. Тийм учраас танай сайтаар дамжуулж иргэддээ хэлэх зүйл бол ямар нэг өвдөлт удаан хугацаанд үргэлжлээд байвал шалтгааныг нь заавал тодруулаарай. Эмч нар ч гэсэн тэр чиглэлд анхаарч, энэ хүний өвдөлт нь юунаас болоод байна вэ гэдгийг тодруулж өгдөг байх хэрэгтэй. Эмч сэтгэлтэй байх хэрэгтэй, иргэн ч анхааралтай байх хэрэгтэй.

-Хоносон хоол идсэнээс болж нойр булчирхайн хорт хавдар үүснэ гэж ярих нэгэн ч бий. Энэ өвчин үүсэх шалтгааныг шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарлахгүй бол иргэдийн дунд буруу ойлголт бий болжээ?

-Би зориуд нэг онигоо шиг зүйл ярьж өгье. 1930-аад оны үед Нобелийн шагнал буруу өгч байсан тохиолдол байдаг юм. Үүний шалтгаан нь дээр Европ, Америк, Монголд тэр чигээрээ үед ходоодны хавдар их байсан. Тэр үед хүнсний аюулгүй байдал хангагдаагүй, хөргөгч гараагүй үе. Хоол хүнсээ хадгалж чадахгүй, бохир байдалтай холбоотой жоом их байдаг байсан. Ходоодны хорт хавдрын шалтгааныг жоом юм байна гээд , түүгээрээ Нобелийн шагнал авч байсан юм. 1960 онд хөргөгч бий болсноор Европт ходоодны хорт хавдрыг өвчлөл асар багассан. Хоолоо муудгахгүй, зөв хадгалаад, хөргөгчид байлгаад эхлэхээр тэр шүү дээ. Мөн хеликобактерийг устгаж эхэлсэн. Ингээд өнөөдөр Европт ходоодны хорт хавраар өвчлөх тохиолдол маш цөөхөн. Гэтэл манайд байсаар л байна. Тийм учраас хоол хүнсээ зөв хадгалж сурах хэрэгтэй байна. Нэмж хэлэхэд Монголчууд бид хеликобактертай тэмцэх хэрэгтэй байна. Янз бүрийн түргэн хоолны газраар ороход аяга тавгаа хангалттай сайн угааж ариутгадаг ч юм уу мэдэхгүй шүү дээ. Хеликобактериа эмчлүүлж байна гээд 21 хоногийн турш гурван төрлийн антибиотикоор бөмбөгдүүлж бөмбөгдүүлчхээд зургаан сарын дараа дахиад л халдвар авчихсан байх жишээтэй. Халдвар хамгааллын дэглэм, хүнсний аюулгүй байдал хэр чухал вэ гэдгийн хамгийн энгийн жишээ л энэ байна.

-Энэ төрлийн хавдрыг эмчлэх хамгийн үр дүнтэй арга бол хагалгаа юм байна гэж ойлгож болох уу?

-Хамгийн үр дүнтэй арга нь эрт илрүүлэг. Хавдрыг бага дээр нь оношлоод, хагалгаа хийвэл эдгэрэх магадлалтай. Ер нь ямар ч хорт хавдрыг эрт үед нь буюу нэгдүгээр үе шатанд нь оношлох юм бол 98 хувь, хоёрдугаар үе дээрээ байвал 80 хувь эдгэрэх магадлалтай. Харин гурав, дөрөвдүгээр үе шатандаа оношлогдох юм бол 30 сар орчим амьдрах тухай л яригдана.

-Согтууруулах ундаа хэрэглэх, тамхи татах гээд өөрөөс шалтгаалсан хүчин зүйлс хавдар үүсэхэд нөлөөлдөг юм байна. Харин өөрөөс хамаарахгүй, гаднын хүчин зүйл нөлөөлж болох уу?

-Нөлөөлнө. Жишээ нь агаарын бохирдол. Миний хийсэн судалгаа байдаг юм. Элэгний хорт хавдартай дөрвөн хүн тутмын нэг нь түүхий нүүрс олон жил түлсэнтэй холбоотой хорт хавдраар өвчилж байна. Засгийн газрын ярих гол асуудал бол өвөлдөө яаж утаа багатай байх, түүхий нүүрс түлэхгүй байх, шахмал түлшний чанарыг сайжруулах, муу бодис агаарт тархаж хүний биед нөлөөлдөггүй байх зэрэг асуудлууд байна. Хамтарсан Засгийн газраас хүлээж байгаа зүйлийн нэг бол агаарын бохирдолтой хэрхэн тэмцэх вэ гэдэг байна. Өнгөрсөн парламентаар Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламжийн тухай хууль баталсан. Энэ хуулийг баталснаар Ерөнхий сайдын доор байгаль орчны бохирдол, хөрсний бохирдол, агаарын бохирдлыг шийдэх Монгол улсын Нийгмийн эрүүл мэндийг хамгаалах үндэсний зөвлөлтэй болсон.

-Бид энэ өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ямар боломжтой вэ. Та зөвлөгөө өгөөч?

-Нэгд, иргэн танаас хамаарах зүйл бол архи, тамхины хэрэглээгээ багасга, илүүдэл жингүй бай. Энэ гурвыг хэрэгжүүлж чадвал та хорт хавдраар өвдөх эрсдэлийг 30 хувь бууруулж чадна. Хоёрт, хоол хүнсний аюулгүй байдалдаа анхаарч, хөдөлгөөн хийж байх хэрэгтэй. Дараагийн чухал зүйл бол эрт илрүүлэгт заавал хамрагдаарай.

Өнгөрсөн парламентыг хийсэн чухал зүйл бол Монгол Улс даяар эрт илрүүлгийн аян зохион байгуулсан. Анх удаагаа төсөвт 67 тэрбумын төсвөөр иргэдийг эрт илрүүлэгт хамруулсан. Одоо үүнийг илүү оновчтой болгож, бид хүнийг үхэлд хүргэж болох өвчнүүдийг эрт илрүүлдэг болох ёстой. Энэ чиглэлээр Засгийн газар мөрийн хөтөлбөрөө батлах болно. Тэр дундаа Эрүүл мэдийн яамны бодлогын талаар ирэх 7 хоногийн ээлжит бус чуулганаар ярилцана.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Share on Facebook Share on Twitter