Сүүлийн жилүүдэд залуучуудад хамгийн ихээр тохиолдох болсон өвчин бол Бэлгийн замын халдварт өвчин. Энэ нь хамгаалалтгүй бэлгийн хавьталд орсноос бэлгийн замаар нэг хүнээс нөгөөд дамжих халдвар юм.
Хүн бүр БЗХӨ ийн тухай ойлголттой байдаг ч сэргийлэх тал дээр өөртөө болон өрөөлд хайнга ханддагаас энэ төрлийн өвчний тархалт ихэссээр байгаа нь харамсалтай.
Энэ өвчний талаар бидний хамгийн түрүүнд мэдэх шаардлагатай зүйл бол халдвар, өвчлөл хоёрыг ялгаж салгаж ойлгох юм.
Халдвар гэдэг нь ямар ч шинж тэмдэггүй, харин өвчлөлийн хэмжээнд очсон тохиолдолд шинж тэмдэг илэрч эхэлдэг. Шинж тэмдэг илрээгүй ч “Бэлгийн замын халдварт өвчин” буюу БЗХӨ гэж нэрлэх нь олонтаа.
Centers for Disease Control and Prevention байгууллагын мэдээллээр АНУ-ын хэмжээнд жилд бэлгийн замын халдварт өвчний 20 сая гаран тохиолдол бүртгэгддэг.
Манай улсын хэмжээнд сүүлийн таван жилийн байдлаар бэлгийн замын халдварт өвчний тархалт нэмэгдэх хандлагатай байгаа.
Үүн дотор тэмбүүгийн өвчлөл өсч байна. 2001 онд тэмбүү өвчний тархалт 10 мянган хүн амд 7,2 хувьтай байсан бол 2013 онд 22,2 хувьтай болж өссөн үзүүлэлт гарсан. Улсын хэмжээнд 2013 оны байдлаар нийт халдварт өвчний 40 хувийг бэлгийн замын халдварт өвчин эзэлж байгаа.
Голдуу 16–45 насны хүмүүс буюу бэлгийн идэвхтэй амьдралтай иргэдийн дунд тархалт өндөр байна.
Энэхүү урьдчилан сэргийлэх боломжтой халдварт өвчний төрөлд хамаарах эдгээр өвчнүүдийн шинж тэмдэг бүхий л биед илрэхийн зэрэгцээ мөн амны хөндийд илэрдэг.
Бэлгийн замын халдварт өвчний амны хөндийн шинж тэмдэг нь халдвар авсан бүх хүмүүст илрэхгүй. Гэвч зарим онцгойлох шинж тэмдэгүүд бүрэн илэрч байгаа бол бэлгийн замын халдварт өвчин (sexually transmitted disease) гэж авч үзнэ.
Бэлгийн замын халдварт өвчнүүд ихэнхдээ өөрөө эдгэрдэггүй боловч түүнийг эмчилж болно гэдгийг хүн болгон мэддэг байх нь чухал.
Бэлгийн замын халдварт өвчний тохиолдолд ч шүдний эмч нар эрүүл мэндийн багийн чухал нэгэн гишүүн мөн. Учир нь бэлгийн замын халдварт өвчин байгаа эсэхийг шүдний эмч нар амны хөндийн шинж тэмдэгээр олж илрүүлэх боломжтой.
Шүдний эмч нар дараах төрлийн өвчнүүдийг амны хөндийн үзлэгээр илрүүлнэ.
HPV: Амны хөндийн хорт хавдар
Human Papilloma virus (HPV) нь хамгийн өргөн тархалттай бэлгийн замаар дамждаг халдваруудын нэг бөгөөд АНУ-ын хэмжээнд жилд 14 сая шинэ тохиолдол бүртгэгддэг. Centers for Disease Control and Prevention-ийн мэдээллээр HPV-ийн 40 төрөл байдаг ч ихэнх хүмүүс энэ халдварыг авсан эсэхээ мэддэггүй. HPV нь ам залгиурын очимын хорт хавдар үүсгэх өндөр эрсдэлтэй халдвар юм. АН2-ын хэмжээнд HPV хамааралт хорт хавдрын тохиолдол жилд 3800 орчим бүртгэгддэг.
HPV: Аман доторх үү
Эрсдэл багатай human papilloma virus (HPV) нь амны хөндий залгиурын орчимд үү болон үрэвсэл үүсгэдэг. Энэхүү үү нь ихэнхдээ ямар ч шинж тэмдэггүй, өвчин зориургүй байх ба хавдар үүсгэх эрсдэл байхгүй. Цаг цагаар энэхүү үү нь томорсоор байх тул шүдний эмчийнхээ зөвлөгөөгөөр мэс заслын аргаар авхуулах боломжтой.
Яр
Herpes simplex virus-эс шалтгаалан үүснэ. Herpes simplex virus нь 2 төрөл байх бөгөөд 1-р төрлийн герпес нь ихэвчлэн уруул дээрх яр болон бусад амны хөндийн үрэвсэлтэй хавсарсан эмгэг үүсгэх бол хоёругаар төрлийн вирус нь бэлгийн замын үрэвсэлтэй хавсардаг. Гэвч энэ хоёр төрөл нь ам болон бэлгийн замын хооронд өөр хорондоо шилжин халдварлах боломжтой.
Вирусын дэгдэлтийн үед уруул дээр цэврүүнүүд үүсдэг. Цэврүүний гадна төрх нь янз бүр байх ба юм идэх үед шүргэлцсэнээс өвчин эмзэглэл үүсдэг. 7–10 хоногийн хугацаанд эдгэдэг.
Тэмбүү
Халдварын эхний үе шатанд уруул, хэлний үзүүр, буйл, гүйлсэн булчирхайн ойр орчимд хатуу яр гарна. Эхлээд жижигхэн улаан өнгийн толбо хэлбэртэй байснаа аажим томорч улаан, шар, саарал өнгөтэй яр шарх болно. Энэ нь маш өндөр халдвартай бөгөөд өвчин эмзэглэлтэй байна. Энэ үе шатанд эмчилгээ хийгээгүй ч яр нь аажимдаа алга болно. Гэвч энэ нь тэмбүү эдгэчихлээ гэсэн үг биш юм. Нууц үе шатанд шилжиж халдвар тараах боломжтой.
Тэмбүү нь тэмбүүгийн үүсгэгч нян бактериар үүсгэгддэг өвчин бөгөөд эмчилгээ авах боломж маш өндөр. Шаардлагатай тохиолдолд шүдний эмч биопси авснаар өвчний оношийг тогтоох боломжтой.
Заг хүйтэн
Заг хүйтэн өвчин нь ам залгиурын орчмын салст бүрхүүлийн мембраныг гэмтээдэг. Сүүлийн жилүүдэд хүн амын дунд тэмбүүгийн адил заг хүйтэн өвчний тохиолдол ихсэж байна.
Заг хүйтнийг илрүүлэхэд түвэгтэй бөгөөд учир нь шинж тэмдэг маш сул илэрдэг. Аманд илрэх шинж тэмдэг нь залгиур орчмоор халуу оргих, шархлах. Мөн булчирхай томрох, ховор тохиолдолд аманд цагаан тууралт гарах шинэ тэмдэг илэрнэ.
