Монголд чанаргүй эм хуульгүй зорчиж, чанарыг нь тогтоох лабораторийг “үхүүлчихээд” байна

Хуурамч эм гэж юу вэ? Энэ тодорхойлолтоос хууль зөрчсөн, зөрчөөгүй, хариуцлага хүлээлгэх, хүлээлгэхгүй гэхчлэн бүх будилааны эхлэл тавигддаг аж.

Монгол Улсын Эм, эмнэлгийн тухай хуульд “Хуурамч эм гэж хууль бусаар ашиг олох зорилгоор эм үйлдвэрлэгчийн нэрээр хуурамч шошго хэрэглэж, дуурайлган үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг хэлнэ” гэж заасан. Харин ДЭМБ-ын цахим хуудсанд “Чанар муутай эсвэл буруу тунгаар найрлагатай, өөрийн нэр, эх сурвалжийн талаар санаатайгаар, хууран мэхлэх замаар буруу шошготой, хуурамч сав, баглаа боодол, буруу найрлагатай эсвэл идэвхтэй найрлага бага эсхүл их” гэж заасан байна. Ингээд үзэхээр, Эм, эмнэлгийн тухай хуульд тодорхойлсон нэр томьёо олон улсын тодорхойлсон тодорхойлолтод нийцдэггүй, зөрөөд байдаг сул талтай. Гэтэл хуулийн хариуцлага хүлээлгэх гэхээр Эрүүгийн хуульд эмтэй холбоотой заалт байдаг ч “хуурамч эм” гэх тодорхойлолт байдаггүй гэсэн үг. Тухайлбал, Эрүүгийн хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.14.1-д “Эм, эмийн түүхий эд, биобэлдмэл, эмийн хэрэгслийн хангамжийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа хүн, малын эмчилгээнд хэрэглэхийг хориглосон, зөвшөөрөгдөөгүй, хугацаа дууссан эм, эмийн түүхий эд, биобэлдмэл, эмнэлгийн хэрэгслийг үйлдвэрлэсэн, импортолсон, худалдсан, түгээсэн бол хоёр мянга долоон зуун нэгжээс арван дөрвөн мянган нэгжтэйтэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл зургаан сараас гурван жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл зургаан сараас гурван жил хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ” гэсэн байдаг. Харин хүн, малын амь нас, эрүүл мэндэд учрах хор хохирол нь юусан билээ? Ингээд дээрх хуулиараа ял шийтгэл оноох гэхээр “Хуурамч эм” гэдэг тодорхойлолт нь байхгүй. Тийм учраас Эрүүгийн хуульд нэн яаралтай нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа биз?

Дээрх тодорхойлолтод нийцүүлээд найрлага юуг нь ихэдсэн, багадсаныг тогтоох гэтэл Эм шинжлэх лаборатори гэхэд хүний нөөц, тоног төхөөрөмж, урвалж, стандарт бодисоор дутагдалтай байх юм. Төхөөрөмжийн хувьд тус лаборатори нь 2013 онд Азийн хөгжлийн банкны буцалтгүй тусламжаар багаж, тоног төхөөрөмжөөр хангагдаж байсан бөгөөд одоог хүртэл энэ талаар шинэчлэл хийгдээгүй байгаа нь Эм шинжлэх лабораторийн үүргээ бүрэн хангаж гүйцэтгэж чадаж байгаа эсэхэд эргэлзээтэй. Үүнээс үүдэн эм шинжлэх явцудаашралтай байдгаас шалтгаалан эмийн чанар, аюулгүй байдлыг шинжлэхэд хүндрэл учруулж байгаа учраас Төрийн хэмжээнд яаралтай анхаарч, арга хэмжээ авахгүй бол хүний амь нас, эрүүл мэндийн амин цэг энд маш эмзэг, өрөвдөлтэй байдалд байна.Одоогийн байдлаар зарим “эм мэт зүйл”-ийн жин нь сертификат дээрх жингээсээ зөрүүтэй байгаа нь найрлагыг тодорхойлох шинжилгээ хийх боломжийг хангадаггүй, зохих жиндээ хүрдэггүй, өөр бодис илэрсэн зэрэг дүгнэлтүүд харагдаж байна. Энэ нь ДЭМБ-ын тодорхойлолтоор гарал үүсэл, найрлага, гадна байдлыг санаатайгаар дуурайлган үйлдвэрлэсэн хуурамч эм мөн эсэх, мөн эм үйлдвэрлэгчийн нэрээр хуурамч шошго хэрэглэж,дуурайлган үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн гэж үзэж болох эсэх нь хамгийн чухал. 

Гэвч энэ асуултад эмэнд шинжилгээ хийсэн химийн шинжээчид бус хууль, хяналтын байгууллага шалгалт хийж байж дүгнэлт гаргах асуулт болчихоод байгаа юм. Жишээ нь, зогсоо зайгүй ханиалгаад байгаа үед эмчийн зөвлөгөөгөөр болон өөрсдөө дур мэдэн авч уугаад байдаг Sinob-AX гэдэг эм гэхэд шошгон дээрээ ambroxol, cettirzine, phenylephrine гэсэн тэмдэглэгээтэй боловч шинжилгээний дүнгээр cettirzine нь илрээгүй байх, Rifampicin Capsules BP эм нь хаяг шошгон дээрээ rifampicin-BKRS тэмдэглэгээтэй боловч шинжилгээгээр пиперазин илэрсэн гэх мэт нэлээд хэдэн эмийн шинжилгээний дүн анхаарал татаж байна. Энд тухайн жиндээ хүрээгүй эмүүдээс заримыг нь дурдсанаас эм импортлож, худалдаалж буй ААН-үүдийг нэр заан буруутгахыг хүссэнгүй. Хамгийн гол нь, эм жиндээ хүрэхгүй байхад түүнийг юу гэж нэрлэх вэ, “хуурамч эм” гэж нэрлэж болох уу, ийм “эм мэт зүйлийг” үйлдвэрлэсэн, импортолсон, худалдаалсан иргэн, хуулийн этгээдэд аль хуулийн ямар зүйл, заалтаар хариуцлага хүлээлгэх вэ гэдгийг тодорхой болгох зайлшгүй бөгөөд яаралтай шалтгаан байна.

Энэ талаар УИХ-ын гишүүн, “Эмийн үнийн өсөлтийн шалтгаан нөхцөлийг шалгах” Хянан шалгах түр хорооны дарга Ж.Чинбүрэн ингэж ярьсан юм.

- УИХ-ын гишүүн болсноос хойш миний анхаарсан гол ажил бол эрүүл мэндийн салбарын ажил, үйлчилгээг 3.5 сая иргэндээ яаж хүртээмжтэй, чанартай хүргэх вэ гэдэг асуудал байлаа. Тэр тусмаа дэлхий дахинд хэрэглэж буй ололттой технологийг Монголын иргэддээ санхүүгийн дарамтгүйгээр хүргэх том зорилгыг урдаа тавьж ажиллах нь хамгийн чухал байсан. Миний эмчээр ажилласан 26 жилийн хугацаанд хийсэн гол ажил бол элэг, цөс, нойр булчирхайн байрлалын хорт хавдрыг Монголдоо эмчилдэг болохын төлөө ажилласан. Үүнд, элэгний хорт хавдрын бүх төрлийн эмчилгээнээс элэг солих хүртэл, мөн нойр булчирхайн хорт хавдрыг эмчлэх, зөвхөн мэс заслаас гадна хими, бай, дархлаа, туяа эмчилгээ гэсэн цогц эмчилгээ багтаж байгаа юм. Энэхүү реформын хүрээнд эмнэлгийн тусламж үзүүлж буй байгууллагууд хүн эмчилснийхээ төлөө санхүүжилтээ шударгаар авдаг байх тогтолцоо руу орох шаардлагатай. Түүнээс биш хуучных шиг тодорхой тооны төсөв хуваарилчихаад түүндээ багтааж, цөөн хүнийг эмчилдэг, иргэд нь төсөв дуусчихаж гээд гэрээсээ эм, тариагаа авчирч эмчлүүлдэг байж болохгүй. Саяхан болтол бид эд эс, эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс заслыг гадаадын өндөр хөгжилтэй, сайн технологитой улс оронд хийлгэж эмчлүүлэхийн тулд орон гэрээ зараад, эсвэл банкнаас өндөр хүүтэй зээл авах болдог байлаа. Тэгвэл өнөөдөр бид хорт хавдар эмчилгээ, хамтынтөлбөргүй болголоо. Бөөр, элэг шилжүүлэн суулгахад хамтын төлбөргүй болсон. Эх орондоо, олон эмнэлэг эдгээр эмчилгээг хийх боломжтой боллоо. 

Эндээс юу харагдаж байна вэ гэвэл аливаа реформыг хийхийн тулд хууль, эрх зүйн орчныг сайжруулах ёстой, санхүүжилт нь байх ёстой, тогтолцоо нь шударга бөгөөд хулгай хийх боломжгүй гэсэн гурван том багана бий болгосон байх ёстой. Тэгж байж томоохон өөрчлөлтийг хийж, хэрэгжүүлж чадна. Үүнтэй холбоотойгоор бид ард иргэдийг санхүүгийн дарамтад оруулж буй хамгийн том хүчин зүйл буюу байнга эм уудаг, архаг хууч өвчтэй хүмүүсийн санхүүгийн дарамтын асуудлыг шийдвэрлэх ёстой. Тухайлбал, бид найм дахь удаагийн парламентын сонгуулиар сонгогдож гарч ирэхийн өмнө нөхцөл байдал ямар байсан бэ гэхээр нийслэлд олон эмийн сан байдаг боловч тусгай хэдхэн эмийн сангууд улсын хөнгөлөлттэй эмийг зарах тусгай эрхтэй. Түүгээрээ дамжуулж хөнгөлөлттэй эмийг зардаг.

Өвчтнүүд сар бүрийн эхэнд үүр цүүрээр дугаарлаж байтал “төсөв дууссан” гээд хаалгаа хаачихна, ингээд олон өвчтөн эмгүй хоцордог байлаа. Тэгвэл бид энэ реформын хүрээнд тусгай зөвшөөрлийг болиулж чадлаа. Яагаад гэвэл, тусгай зөвшөөрөл бүрийн ард авлига, хээл хахууль байдаг. Мэдээж тусгай зөвшөөрлийг болиулчихаар эм өвчтнүүддээ очиж чадахгүй болно. Тиймээс эмээ бүх эмийн сангаар хангалттай хүргэх зорилгоор 43 тэрбум төгрөг байсан төсвийг нь 60 тэрбум төгрөг болгож нэмэгдүүлсэн. Эм худалдаалах эрхтэй л бол хэдэн хүн эмчлүүлдэг байх нь хамаагүй. Монгол Улсад зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалт гэж бий. Энэ бол тухайн эмийг байнга уухгүй бол болохгүй архаг хууч өвчтэй хүмүүст амин чухал юм. Жишээ нь, даралт ихсэх өвчтэй хүн арав хоног эмнэлэгт хэвтэхээр өвчин нь намдах мэт андуурч, эмнэлэгт хэвтэх сэдэлд автуулж, эмнэлэгт хэвтэх урт дарааллыг үүсгээд байдаг. Угтаа эмнэлэгт хэвтсэнээр өвчин нь намдах бус эмээ тасралтгүй ууснаар даралт нь ч тогтворжиж, эмнэлэгт заавал хэвтэн эмчлүүлэх шаардлагагүй юм. Эм нь хүрэлцээтэй бол заавал эмнэлэгт хэвтэхгүйгээр анхан шатны эмчийнхээ хяналтад эмээ уугаад даралтаа хянуулах, сахараа бууруулах, таталт уналтаас сэргийлэхзэргээр архаг хууч өвчнөө эмнэлэгт хэвтэхгүйгээр эмчлэх бүрэн боломжтой. Энэ 2024 оны төсөвт зайлшгүй шаардлагатай эмийн хөнгөлөлттэй эмийн үнэ төлбөрт 140 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн. Нийт 600 гаруй эмийг 30-70 хувь хүртэл хөнгөлж өгч байгаагийн нөхөн олговор нь гэж ойлгож болно.

Тэгэхээр 43 тэрбум төгрөг байсан төсвийг 140 тэрбум төгрөг хүртэл нэмэгдүүлж төсвөөс хөнгөлж өгчихөөд байхад эмийн хүртээмж, эмийн чанарт иргэд сэтгэл хангалуун бус байгаа нь гол асуудал болчихоод байна. Мөн УИХ-ын гишүүнээр ажиллах хугацаандаа хоёр Засгийн газар дамжуулан Эм, эмийн хэрэгслийн тухай хуулийн төслийг өргөн барьж, эдгээр төслүүдэд Ажлын хэсгийг ахалж, найман сар ажилласан. Ийнхүү ажиллаж байхад дээрх хуулийн төслийн үзэл баримтлал төдийгүй төслийн 40-өөс дээш хувьд өөрчлөлт орсон учраас ЭМЯ-нд энэ хуулийг гардуулж өгсөн боловч ЭМЯ-аас одоо болтол УИХ-д хараахан өргөн бариагүй байна. Тус сайжруулсан хуулийн төслийг нэн яаралтай УИХ-д өргөн барьж батлах хэрэгцээ шаардлага бидэнд байна. Энэ хооронд хуулийн концепци нь өөрчлөгдсөн. Тэр хуульд Эмийн агентлагийн тухай огт байгаагүй. Үүнийг 2020 оны хуулийн төсөлд өөрчилж, Эмийн агентлаг байгууллаа. Ингэснээр импортоор ирж буй эмийн болон зах зээл дээр худалдаалагдаж буй эмийн чанарыг хянадаг, эмийн үнийг зохиомол эсэхийг хянадаг, зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалтаа шинэчилж байдаг агентлагтай болсон. Тэгэхээр тогтолцоонд гарсан энэ гажуудал нь хууль байхгүйтэй холбоотой юм. Эмийн чанар, үнийн өсөлттэй холбоотой Түр хороог УИХ-ын гишүүн Н.Учрал анхлан байгуулсан. Миний хувьд Түр хорооны Ажлын хэсэгт орж ажилласан. Найм дахь удаагийн парламентын нэг давуу тал нь Хянан шалгах Түр хороо байгуулах хуультай, түүгээрээ дамжуулж нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалж, асуудал дэвшүүлэн олон нийтийн өмнө хэлэлцүүлэх боломжтой болсон. УИХ-ын гишүүн Н.Учрал Засгийн газрын гишүүн болсон учраас миний бие дахин Ажлын хэсэг байгуулж, ахлаад ажиллаж байна.

Түр хороо байгуулагдсанаас хойш хянан шалгагчид, шинжээчид томилогдон нотлох баримтуудыг цуглуулж байна. Бид өнгөрсөн 30 жилд эмийн салбараа хувьчлаад, “Та нар өөрсдөө шийд” гээд хаячихсан. Ингэхдээ төрийн зохицуулалтгүй болгочихсон. Хувийн хэвшлийнхэн 30 жил эмийн салбарыг нуруундаа үүрч яваа болохоор тэднийг буруутгах аргагүй. Энэ хугацаанд улсын худалдан авалт, тендерийн хуулиар “Та нар хямд эм аваад ир, түүнийг чинь том эмнэлгүүд худалдаж авна” гэсэн мессежийг өгсөн. Ийм л уралдаан болгочихсон. Үнийн хувьд хямд эмүүдийг зах зээлд нийлүүлэх уралдаан эхэлсэн гэхэд болно. Энэ нь Монголд эмийн чанар унах том шалтгаан болдог” гэж ярилаа.

Мөн тэрбээр 2013 онд Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр, тэр үеийн 3 сая ам.доллараар Эмийн чанар шалгах иж бүрэн лаборатори байгуулж өгсөн байдаг. Өнөөдөр тэр лаборатори нь үйл ажиллагаа явуулах төсөвгүй, аппаратууд нь эвдэрсэн, урвалж байхгүй. Энэ бол эс үйлдэл. Нэг ёсондоо зах зээл дээр байгаа эмийн чанараа хянах сонирхлыг тогтолцооны талаасаабайхгүй болгочихсон. Хуучнаар МХЕГ-ын хяналтад байсан бол одоо Эмийн агентлаг руу шилжсэн. Эмийн агентлаг өнөөдрийн байдлаар түрээсийн байранд, дарга нь түр орлон гүйцэтгэгч. Гэтэл бидний зорьсон том үзэл санаа, концепци ийм л нөхцөл байдалтай тулчихаад байна. Түр хорооны нэг чухал зүйл бол Монголын эмийн салбарт Гаалиар оруулж ирэхэд нь бүртгүүлээд эмийн чанарыг нэг удаа шалгадаг. Зах зээл дээр худалдаалагдаад ирэхээр санамсаргүй түүврийн аргаар шалгаж байх ёстой. Доторх бодис нь хэмжээндээ хүрч байна уу, түүхий эд нь сайн байна уу гэхчлэн шалгах ёстой. Тэр үйл ажиллагаа байхгүй. Төсөв байхгүй, урвалж байхгүй, аппарат эвдэрсэн гэж тайлбарладаг. Тэгэхээр өнгөрсөн 11 жилийн хугацаанд үүнийг шинэчлэхгүй юу хийж байгаа юм бэ? Үүнийг би ашиг сонирхлын зөрчил, эс үйлдэл гэж харж байна. Зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалт дээр бид хяналт шалгалт хийж байна” гэв.

Энэ талаар сонирхож үзэхэд, манай Эм шинжлэх лабораторид жилдээ 200 гаруй эм бэлдмэлд шинжилгээ хийдэг гэнэ. Олон улсад 250 гаруй төрлийн тоног төхөөрөмжөөр шинжилгээ хийдэг бол манай улсад 100 гаруй төрлийн тоног төхөөрөмжөөр шинжилгээ хийдэг ч эдгээрийн ихэнх нь эвдэрч гэмтсэн, ашиглалтаас гарсан байдаг аж.

Эм бол төрөөс худалдаж авч байгаа онцгой бүтээгдэхүүн. Өнөөдөр Монголын зах зээл ойролцоогоор 700-800 тэрбум төгрөгийн эмийн худалдаа явдаг гэж үздэг. Өргөн хэмжээний тархалттай цар тахлын онцгой үед мэдээж эрс нэмэгддэг. Энэ том зах зээлийн ердөө 300 орчим тэрбум төгрөгийн санхүүжилт нь энэ зайлшгүй шаардлагатай, хөнгөлөлттэй эм юм. Тэгвэл “Зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалт”-ыг хэн гаргадаг вэ? Улсаас хөнгөлж байгаа эмээр яаж бизнес хийж байна вэ? Энэ жагсаалтад биднийг шинээр гишүүнээр сонгогдоод орж ирэхэд бараг 800 гаруй нэр төрлийн эм байсан. Гэхдээ сонирхолтой нь үйлдвэрлэгчийн брэндээр нь жагсаасан байдаг. Энэ нь “Энэ компанийн үйлдвэрлэсэн, эсвэл авчирсан эмийг ав” гэсэн үүрэг мэт шууд ашиг сонирхлын зөрчил үүсгэж байна гэж үзэхээр байгаа биз? Энэ бол шударга өрсөлдөөн биш. Өөрөөр хэлбэл, тухайн эм, тариа нь биш түүнийг авчирсан, худалдаалж буй эзэн нь сонин болчихоод байна. Тэгэхээр энэ жагсаалтыг яаж гаргадаг юм бэ? ЭМЯ-ны харьяа Хүний эмийн зөвлөл гэж байдаг. Энд ашиг сонирхлын зөрчил үүсгэж байна уу гэдгийг бас судлах хэрэгтэй болж байна. Энэ зөвлөлд аль нэг эмийн компанийн төлөөлөл орсон уу? Яагаад өдий хүртэлэмүүдийг жагсаалтад үйлдвэрлэгчийн нэрээр зарлаад байгаа юм бэ? Жишээ нь,ойролцоогоор 500 гаруй эмийн жагсаалт байлаа гэхэд Монгол Улсын эмийн бүртгэлд ороогүй эмүүд тэр жагсаалтад орчихсон явж байна. Яагаад оров? Хэн оруулдаг юм бэ? Үүгээр нотлох баримт цуглуулж, СОНСГОЛ хийх болж байна. Учир нь, энэ бол нийтийн ашиг сонирхлын төлөө гэдгээс гадна эм гэдэг бол Үндэсний аюулгүй байдлын бүтээгдэхүүн юм. Нөгөөтэйгүүр, Монголд бүртгэлгүй эмийн наймаа маш ихээр явагдаж байна.

Монголын зах зээл дээр зарж болно гэж зөвшөөрөл өгөөгүй байгаа эмийг борлуулах бизнесийн том сүлжээ бий болчихож. Тухайлбал, эм тариа хил гаалиар бүртгэлгүй, татваргүй орж ирээд байгаа энэ байдал эдийн засаг хүнд, шилжилтийн үед эрэлт хэрэгцээтэй бараа бүтээгдэхүүнийг хаанаас ч хамаагүй авчирч зардаг байсантай яг адил хэвээрээ байна. Тусгай журмаар тээвэрлэх ёстой эм тариаг хөлдөөгөөд, халаагаад, наранд байна уу, бүү мэд ганзагаар зөөдөг байсан энэ байдал 30 жилийн дараа, өнөөдөр ч амь бөхтэй байгаа нь харамсалтай биш гэж үү?

Эцэст нь хэлэхэд, өвчин үнэтэй болж, хүмүүс эрүүл мэндийнхээ төлөө чанар сайтай эм тарианд  өндөр үнэ төлмөөр байвч чанар нь хангалтгүй, олдоц муутай байна. Хамгийн чанартай эм тариаг оруулж ирэх гэхээр хүн ам цөөнтэй, худалдан авах чадвар муутай гэдэг үүднээс Монголын зах зээлийг орхиод гардаг. Тэгэхээр юуны өмнө бид Эм, эмнэлгийн тухай хуулиа яаралтай шинэчлэх ёстой. Стандарт, шууд өндөр хөгжилтэй буюу хатуу зохицуулалттай орны парнакопиг шууд хуулаад ч хамаагүй стандартыг өндөрт өргөөд тавьчихъя. Тэгж байж чанартай эм хэрэглэж таарна. Мөн хуулийн санкц нь хатуу байх ёстой. Одоогоор зөвхөн Зөрчлийн хуулиар хэдэн зуун нэгжээр торгоод өнгөрч байгаа нь хүний эрүүл мэнд, амь настай холбоотой гэмт хэргийн хувьд дэндүү сул хариуцлага хүлээлгэж байгаа хэрэг биш гэж үү? Тиймээс наанадаж бүртгэлгүй эм импортолж худалдаалбал, чанарын шаардлага хангаагүй эмийг хуурамч сурталчилгаагаар худалдаалбал шууд эрхийг нь цуцалж, дахин энэ бизнес рүү оруулахгүй байх хэрэгтэй. Ингэхээр худлаа гэдгийг нь нотлох, чанар шалгадаг тогтолцоо хэрэгтэй байгаа биз. Гэтэл 2013 оноос хойш амьгүй байлгаад байна гэхээр чанар шалгуулахгүй байх хүсэл нь хаана байна гэх хардлага төрмөөр. Мөн “Зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалт”-ыг баталдаг, хянадаг тогтолцоог зайлшгүй шинэчлэх ёстой. Жагсаалт гаргачихаад өөрөө хянах бус нэг нь жагсаалт баталдаг, нөгөө нь хянадаг байх ёстой биз дээ. Алдаа нь ердөө энэ тогтолцоонд байна.

Энэ бүх ажлыг хийсний эцэст чанартай эмтариа хэрэглэх тухай ярих нөхцөл үүсэх нь. Гэтэл чанартай эм бол эрүүл мэндийн салбарын гол зэвсэг нь шүү дээ. ЭМЯ-аас Эм, эмнэлгийн тухай хуулийн төслийг өргөн барихыг УИХ хүлээж байна. Чанаргүй эм Монгол Улсын хилээр давуулсан, худалдсан этгээдэд торгуулиас өндөр хуулийн хариуцлага хүлээлгэдэг байх, Эрүүгийн хуульд “хуурамч эм” гэгчтэй холбоотой нэр томьёо, зүйл заалтуудыг тодорхой тусгах зэрэг хийх ажил их байна. Иргэнийхээ амь нас, эрүүл мэндээс илүү үнэтэй баялаг байхгүй гэдэгтэй санал нийлж байгаа бол Төр үүнийг л яаралтай хийх нь чухал. Ирэх 3 дугаар сард болох Түр хорооны СОНСГОЛООС ард иргэд их зүйлийг хүлээж байна.